Yem
bitkilerinin kraliçesi olarak adlandırılan yonca, tarımı yapılan kaba yem
bitkilerinin hemen hepsinden daha yüksek bir yem değerine sahiptir.
Yonca, geniş bir ortama uyma kabiliyetine sahip, kurağa ve soğuğa dayanıklı,
asitli topraklar dışında her toprakta yetişebilen, ot verimi yüksek, çok yıllık
değerli bir bitkidir. Yapısında 10’a yakın vitamin bulunması yanında, özellikle
karotin (provitamin A), tokoferol (Vitamin E), vitamin K, piliç derileri ve
yumurta sarısı rengini iyileştiren Ksantofil (Xanthophyll), maddeleri yönünden
zengindir.
TOPRAK HAZIRLIĞI
Yonca tesis edilecek olan alan, her şeyden önce drenajlı ve tesviyeli
olmalıdır. Aksi halde yüksek taban suyu ve durgun su yoncada verim düşüklüğüne
ve giderek de seyrekleşmeye neden olmaktadır. Fazla eğimli arazilerde yonca
yetiştirilmek istenirse tesviye gereklidir. Aksi halde verim düşmekte ve
hasatta zorlaşmaktadır.
Yonca ekilecek olan alanın toprağı ekime hazırlanırken ilk ele alınacak konu
arazinin yabancı bitkilerden temizlenmesidir. Çünkü yonca fideleri, diğer bitki
fidelerinden daha yavaş gelişmekte, zamanla yonca bastırılmakta ve yok
olmaktadır.
Yonca kökleri derine gittiğinden toprakta alt tabakaların da gevşek yapılı
olması istenir. Alt toprakta sıkışma varsa, önce “dipkazan” denen aletle pulluk
tabanı yırtılarak gevşetilmelidir. Yonca tohumlarının küçük olması nedeniyle,
yonca ekilecek tarla çok iyi hazırlanmalıdır. Pullukla sürümden sonra, toprağın
iyice ufalanması için diskharrow veya kazayağı çekilmeli, tırmık, merdane veya
sürgü ile de toprak düzeltilerek tohum yatağı hazırlanmalıdır.
Yonca en iyi kireççe zengin, kumlu-tınlı yapıda ve yeterince nemli bulunan
topraklarda yetişmektedir. Taban suyu en çok 1,5–2 m yükseklikte olmalı ve
durgun olmamalıdır. Yonca ekimden önce toprağın pH derecesine de bakılmalı, pH
6,5’den düşükse gerektiği oranda kireçlenmelidir.
EKİM
Ekim zamanının belirlenmesinde toprak sıcaklığı ve nemi etkilidir. Ekimler
sonbaharda ilk donlardan en az 4 hafta önce (Eylül - Ekim); ilkbaharda ise son
donlardan sonra ve kurak yörelerde de son yağmurlardan en az 4 hafta önce
tamamlanmalıdır. Ekimler imkânların elverdiği ölçüde erken yapılmalıdır.
Böylece bitki sonbahar ekimlerinde kışa karşı, ilkbahar ekimlerinde de
kuraklığa karşı daha dirençli olabilir.
Yonca pratik olarak mibzerle serpme olarak ekilmektedir. Bu sayede hem tarlanın
her tarafına tohumlar homojen dağıtılmakta ve gereğinden fazla tohum
kullanılmamış olmakta; hem de tohumlar istenen derinliğe bırakılabildiğinden
çıkış güvence altına alınabilmektedir. Ekim derinliği ise toprak yapısı ve tav
durumuna göre 0,5–2 cm arasında olmalıdır. Ekim yonca mibzeri ile bire
ayarlanmış, yoksa sıfıra ayarlanmış hububat mibzeri ile yapılır ve üzerinden
merdane geçirilir. Dekara 3,5 – 4,0 kg tohum yeterli olmaktadır.
GÜBRELEME
Bitkinin gelişimi, topraktan alacağı besin maddelerine bağlıdır. Toprakta besin
maddesi çokluğu oranında, bitkide kuru madde ve besin oluşumu da artar. Yonca,
topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldıran bir bitkidir. Yonca da ekim
dönemi ve ekimden sonraki dönemler için olmak üzere 2 tip gübreleme yapılır.
Ekim dönemi: Genel olarak toprak işleme sırasında dönümüne 28 kg Triple Süper
Fosfat, ekim sırasında ise dönümüne 12 kg Amonyum Nitrat (%26) verilmesi
uygundur.
Ekim sonrası: İkinci yıldan itibaren Aralık-Şubat ayları arasında dönümüne 30
kg gelecek şekilde Diamonyum Fosfat (DAP) gübresi verilmelidir. Ayrıca her
biçimden sonra dönümüne 8–10 kg Amonyum Nitrat verilmeli ve sulama
yapılmalıdır.
BAKIM VE SULAMA
Tohum ekiminden üç gün sonra başlanarak, ilk filizler çıkıncaya kadar toprak
iki günde bir sulanır. Hasada kadar toplamda 5- 6 kez sulama yapılmalıdır.
Ayrıca yonca biçimden bir hafta önce ve sonra mutlaka sulanmalıdır. Ekimden
sonra iyi bir çıkışın sağlanması için; sulama sebebiyle üzeri kaymak bağlamış
toprağın dişli ve hafif bir merdane ile işlenmesi, dolayısıyla da oluşan kaymak
tabakasının kırılması gereklidir.
YABANCI OT KONTROLÜ
Yonca fideleri zayıf olmaları nedeniyle, otlarla kaplı bir ortamda
gelişemezler. Küçük parsellerde yabancı otlar çapalanarak temizlenebilir. Ancak
geniş alanlarda çapa ile ot mücadelesi zor ve masraflıdır. Böyle tarlalarda
yoncanın ilk biçimi erken yapılmalıdır. Buna “temizleme biçimi” denir.
BİÇİM ZAMANI
Yoncanın 1/10 çiçeklenme döneminde dekardan alınan protein verimi en yüksek
düzeyde olup, ayrıca protein oranı ve dekardan alınan kuru ot verimi de iyi
düzeydedir. Bu dönemde biçimin yapılması ile hem dekardan maksimum bir protein
verimi elde edilecek, hem de gelecek yıllardaki gelişmenin gerektirdiği yedek
besinler köklerde yeterince birikmiş olacaktır.
Biçim Yüksekliği ve
Sayısı: Yonca hasadında biçim zamanı kadar, biçim
yüksekliği de önemlidir. Biçim alçaktan yapıldığında yeni sürgünler zarar
görmekte, yüksek yapıldığında ise ürün tarlada bırakılmaktadır. Normal
koşullarda bölgelere göre değişmek üzere yoncada biçim yüksekliği 5–10 cm dir.
Ancak kıştan önce yapılan son biçimde, yüksekliğin 15 cm olması gerekmektedir.
Bu yükseklik kökün besin maddeleri bakımından zenginleşmesini sağlamakta ve böylece
bitki kışı daha güvenli geçirip, ilkbaharda daha kuvvetli gelişebilmektedir.
Yonca öğle sıcaklığında değil sabah veya öğleden sonra serinde biçilmelidir.
Biçme sırasında özen gösterilecek bir diğer konu da özellikle nemli havalarda,
yoncalığın fazla çiğnenmemesidir. Aksi halde yoncalığın toprağı sıkışmakta ve
verim düşmektedir. Yoncada biçim sayısı, yoncanın çeşidine, yetiştirildiği
bölgeye ve biçim zamanına göre değişmektedir. Ülkemizde verimli arazilerde
genelde yılda 5–6 biçim düşük verimli arazilerde ise 3 biçim yapılabilmektedir.
Verim: İlkbaharda
kurulan bir yoncalık ilk yıl fazla ürün vermemektedir. Sonbaharda kurulan
yoncalık, bir sonraki yaz başından itibaren ürün vermektedir. Yonca en yüksek
verimi üçüncü yılda vermekte ve daha sonra verim düşmektedir. Bu nedenle yonca,
ekim nöbetinde en az 3 yıl kalmalıdır. Ot verimi, toprağın verimine,
gübrelemeye, sulamaya göre değişir. Her biçimden dekara ortalama 1 – 3 ton
yeşil ot alınabilir. Bunun kuru ot karşılığı 300 – 800 kg’dır. Yoncanın toplam
proteininin % 75 inin yapraklarında olduğunu düşünürsek; hasatı yapılan
yoncanın kurutma ve balyalama işlemi de çok önemlidir. Tarlada uzun süre kalıp
aşırı kurutulmuş bir yoncada yapraklar çok kolay dökülebildiğinden yoncanın
aşırı kurutulması istenmez. Yüksek nem değeri de küflenmeye sebep
olabileceğinden ideal nem değeri % 12 – 14 tür.